هم اکنون عضو شبکه تلگرام رجانیوز شوید
پنجشنبه 22 خرداد 1404 01:05 ساعت
شناسه خبر : 385517
محمدمهدی محمدی
غنی‌سازی هسته‌ای و استغنای راهبردی
رهبر انقلاب اسلامی ایران، در سخنرانی ۱۴ خرداد ۱۴۰۴، در اشاره‌ای مهم به روند مذاکرات هسته‌ای، غنی‌سازی هسته‌ای را به معنای «استغنای ملت ایران» دانست. این تعبیر، نه صرفاً یک توصیف فنی، بلکه حاوی دلالت‌های عمیق گفتمانی و راهبردی است. یادداشت حاضر با اتکای بر مفاهیم سیاست خارجی جمهوری اسلامی، نظریات بازدارندگی نرم و چارچوب‌های تمدنی مقاومت، تلاش می‌کند این تعبیر را در چارچوب راهبرد کلان جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با قدرت‌های جهانی تحلیل کند.
1. از غنی‌سازی فنی تا استقلال راهبردی
در ادبیات رایج دیپلماسی و روابط بین‌الملل، غنی‌سازی اورانیوم یک موضوع فنی- حقوقی تلقی می‌شود که تحت نظام عدم اشاعه (NPT) و نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارد. اما در گفتمان جمهوری اسلامی ایران، غنی‌سازی به سطحی فراتر از تکنیک و فناوری، همچون نماد اقتدار ملی، استقلال راهبردی و بازدارندگی در برابر نظام سلطه بین‌المللی ارتقا یافته است.
تعبیر «استغنای ملت ایران» در این چارچوب، واژه‌ای کلیدی است که باید در بستر معنایی خاص نظام سیاسی ایران و نگاه آن به استقلال، عزت، و حاکمیت ملی فهم شود. غنی‌سازی از منظر جمهوری اسلامی ایران، مولفه‌ای اساسی در راهبرد مقاومت فعال، احیای تمدنی، و ایجاد توازن در برابر فشارهای غربی است.
2. استغنا: مفهومی فراتر از خودکفایی اقتصادی
این کلمه در زبان فارسی، مفهومی ریشه‌دار در ادبیات عرفانی، اخلاقی و قرآنی دارد و به معنای بی‌نیازی، عزت‌نفس و وابسته نبودن به غیر تعبیر می‌شود. در گفتمان سیاسی رهبر انقلاب، این واژه بار معنایی راهبردی یافته است:
• بی‌نیازی از ساختار قدرت بین‌المللی غرب‌محور
• اتکا به ظرفیت‌های درون‌زا برای تأمین نیازهای حیاتی
• استقلال در تصمیم‌گیری‌های علمی، اقتصادی و دفاعی
به بیان دیگر، استغنا در اینجا نه به معنای انزواگرایی، بلکه به معنای داشتن قدرت انتخاب مستقل در مواجهه با نظم ناعادلانه جهانی است. غنی‌سازی، در این نگاه، یکی از تجلی‌های اصلی این قدرت انتخاب است.
3. غنی‌سازی و بازدارندگی چندلایه
در چارچوب نظریه‌های امنیت ملی و راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی، غنی‌سازی اورانیوم یکی از ابزارهای بازدارندگی نرم (soft deterrence) تلقی می‌شود که دست‌کم در سه سطح عمل می‌کند:
الف) بازدارندگی تکنولوژیک
غنی‌سازی بیانگر دستیابی به فناوری پیچیده‌ای است که تنها در اختیار تعداد محدودی از کشورهاست. این توانمندی، پیام روشنی به دشمنان ایران دارد. ایران با وجود تحریم های مستمر و ممتد توان توسعه فناوری‌های راهبردی را دارد.
ب) بازدارندگی سیاسی
پافشاری بر حق غنی‌سازی، به‌مثابه تأکید بر حاکمیت ملی و استقلال در تصمیم‌گیری، موجب بازداشتن بازیگران خارجی از دخالت و تحمیل اراده سیاسی می‌شود. این مهم نوعی مقاومت گفتمانی در برابر فشار دیپلماتیک به شمار می‌آید.
ج) بازدارندگی اقتصادی
دستیابی به چرخه کامل سوخت هسته‌ای، در بلندمدت می‌تواند جایگزین برخی وابستگی‌های ایران به انرژی‌های فسیلی و درآمدهای صادراتی سنتی شود، و نوعی تنوع در منابع قدرت اقتصادی ایجاد کند که ظرفیت مقابله با تحریم را افزایش می‌دهد.
4. پاسخ به رویکرد آمریکایی در مذاکرات
تعبیر «استغنا» از سوی رهبر انقلاب، در واکنش به مواضع متناقض ایالات متحده در روند مذاکرات هسته‌ای مطرح شده است. از یک‌سو آمریکا خواستار توافق و احیای برجام است، اما از سوی دیگر همچنان سیاست فشار، تحریم و تهدید را دنبال می‌کند.
در این زمینه، تأکید بر غنی‌سازی و استغنا بدان معنا است که ایران حاضر نیست در برابر لغو مشروط تحریم‌ها، از حقوق ذاتی خود چشم بپوشد. همچنین موضوع هسته‌ای نه صرفاً یک ابزار چانه‌زنی، بلکه مسئله‌ای حیثیتی و در سطح حاکمیت ملی ایران است. هرگونه توافق نیز باید متضمن احترام به کرامت و استقلال ایران باشد، و نه تحمیل خواسته‌های یک‌جانبه طرف غربی.
5. غنی‌سازی به مثابه ابزار تمدن‌سازی
در گفتمان جمهوری اسلامی، «استغنا» و «غنی‌سازی» بخشی از چشم‌انداز کلان‌تری به نام تمدن نوین اسلامی تلقی می‌شوند. در این نگرش دستیابی به فناوری‌های پیشرفته (از جمله هسته‌ای) نه فقط هدفی اقتصادی، بلکه بخشی از مسیر تحقق هویت اسلامی- ایرانی است. غنی‌سازی، جلوه‌ای از جهاد علمی و پیشرفت بومی در مسیر خودکفایی و بی‌نیازی از غرب قلمداد شده و ملت ایران در این مسیر، به جایگاه تمدنی خود بازمی‌گردد و نقش فعالی در نظم نوین جهانی ایفا می‌کند.
6. غنی‌سازی، استغنا و امنیت ملی
سخنان رهبر انقلاب درباره غنی‌سازی و استغنا، به‌مثابه یک قطب‌نمای راهبردی، بیانگر نوعی جهت‌گیری کلان در سیاست خارجی ایران است. در این مهم، غنی‌سازی نماد مقاومت است، نه تنش‌زایی، همچنین استغنا نماد استقلال و کرامت ملی است، نه انزواطلبی، و مذاکره نیز ابزار است، ولی اصول معامله‌ناپذیرند.
جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر این اصول، میان «تعامل عزتمندانه» و «مقاومت فعال» تعادلی راهبردی ایجاد خواهد کرد، که همزمان علاوه بر دفاع از حقوق ملت خود، از فرصت‌های دیپلماسی نیز بهره گیرد.
