هم اکنون عضو شبکه تلگرام رجانیوز شوید
سه شنبه 20 خرداد 1404 01:10 ساعت
شناسه خبر : 385477
گفت‌وگوی رجانیوز با دکتر ابوالفضل بازرگان:
ایران باید اعلام کند که یا شما با ما توافق می‌کنید و شروط ما را می‌پذیرید، یا ما به سمت تولید بمب اتمی حرکت خواهیم کرد/ سازوکار مکانیسم ماشه به گونه‌ای طراحی شده که وتوی آن توسط روسیه و چین به ضرر ایران تمام می‌شود
این فرآیند، مستقل از تحولات دیگر نبوده و در راستای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تعریف می‌شود. این روند از حدود دو سال و نیم پیش و از زمان ریاست جمهوری بایدن در ایالات متحده آغاز شده است.
گروه بین‌الملل-رجانیوز: قطعنامه اخیر کشورهای اروپایی علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گامی دیگر به سوی فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت است. در گفت‌وگو با دکتر ابوالفضل بازرگان، کارشناس سیاست خارجی و امنیت ملی، به بررسی اهداف پشت‌پردۀ این قطعنامه، سناریوهای محتمل پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه و راهکارهای واکنشی ایران پرداخته‌ایم.
به گزارش رجانیوز، مشروح این گفت‌وگو بدین شرح است:
نظر کلی‌تان درباره قطعنامه اخیری که e3 علیه ایران امضا کرده چیست؟ آیا این قطعنامه را ادامه مسیر تحریم‌های برنامه‌ریزی شده از غرب می‌دانید یا یک طرح ناگهانی؟ آیا تصویب این قطعنامه، به فعال شدن مکانیسم ماشه و تحریم‌های حداکثری می‌انجامد یا از ایده‌ی اسنپ‌بک، مستقل است؟
قطعنامه‌های صادره از سوی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که پیش‌نویس آن‌ها توسط تروئیکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) تهیه می‌شود، روندی است که از حدود دو سال و نیم پیش آغاز شده است. در آن زمان، سران کشورهای اروپایی بارها بر حرکت به سمت فعال‌سازی مکانیسم ماشه تأکید کرده‌اند. کارشناسان نیز به طور مکرر اشاره داشته‌اند که این روند، گام به گام و در دوره‌های چند ماهه، با هدف افزایش فشار بر ایران دنبال می‌شود.
این اقدامات، دو هدف عمده را دنبال می‌کنند: نخست، ایجاد مبانی حقوقی لازم برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و دوم، تشدید تدریجی فشارها بر ایران به منظور تحقق خواسته‌های اروپایی‌ها و تحمیل شروط مورد نظرشان. در صورتی که این اهداف از طریق این فشارها محقق نشود، فعال‌سازی مکانیسم ماشه در دستور کار قرار خواهد گرفت.
این فرآیند، مستقل از تحولات دیگر نبوده و در راستای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تعریف می‌شود. این روند از حدود دو سال و نیم پیش و از زمان ریاست جمهوری بایدن در ایالات متحده آغاز شده است. جالب توجه است که حتی در دوران بایدن، آمریکا در مواردی با صدور قطعنامه‌هایی علیه ایران مخالفت کرده، اما کشورهای اروپایی به طور مستقل اقدام به صدور این قطعنامه‌ها کرده‌اند. در حال حاضر نیز، اروپا گام‌های جدی‌تری نسبت به ایالات متحده در جهت اعمال فشار بر ایران برمی‌دارد و فعال‌سازی مکانیسم ماشه را دنبال می‌کند.
فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای اروپا دارای مزایایی چندگانه است. از جمله، این اقدام باعث افزایش فشارها و ابزارهای تحت اختیار آن‌ها در مواجهه با ایران می‌شود. اروپایی‌ها بر این باورند که پس از فعال‌سازی این مکانیسم، می‌توانند امتیازات بیشتری از ایران کسب کنند. در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، ایران با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و شورای امنیت مواجه خواهد شد که این امر، اهرم فشار بیشتری را در اختیار اروپا قرار می‌دهد.
یکی از دلایل اصلی این رویکرد، به ارزیابی اروپایی‌ها از واکنش‌های ایران در قبال فشارهای وارده از سوی ایالات متحده و اروپا بازمی‌گردد. به زعم آن‌ها، واکنش‌های ایران همواره محتاطانه و قابل کنترل بوده و هزینه‌های قابل توجهی را برای طرف مقابل ایجاد نکرده است. از این رو، اروپایی‌ها فعال‌سازی مکانیسم ماشه را به عنوان یک گزینه سودمند در محاسبات هزینه-فایده خود ارزیابی می‌کنند.
نکته کلیدی و اساسی در این میان، تیرگی روابط اروپا با ایران پس از جنگ اوکراین است. در حقیقت، شرط اصلی اروپایی‌ها برای ایران، قطع روابط با روسیه و توقف حمایت از این کشور در جنگ اوکراین است. جدا از موضوعاتی مانند مذاکرات هسته‌ای، غنی‌سازی، برنامه موشکی و مسائل منطقه‌ای، اروپایی‌ها به شدت بر ایران فشار می‌آورند تا روابط خود را با روسیه قطع کند. به همین دلیل، نوعی کینه و خصومت در رفتار آن‌ها با ایران مشاهده می‌شود. اروپایی که پیش‌تر تلاش می‌کرد روابط ایران و آمریکا را بهبود بخشد، اکنون رویکردی خصمانه در پیش گرفته است.
به طور کلی، اروپا تمایلی ندارد که تحریم‌های سازمان ملل برای همیشه از ایران برداشته شود؛ زیرا این امر به ایران اجازه می‌دهد تا بدون محدودیت به فعالیت‌های مورد نظر خود بپردازد و به روسیه در جنگ اوکراین کمک بیشتری ارائه کند. از این رو، اروپایی‌ها درصددند تا از طریق فعال‌سازی مکانیسم ماشه، خشم و نارضایتی خود را از ایران به دلیل روابطش با روسیه و جنگ اوکراین ابراز کنند. این روند، به صورت ماهانه و دوره‌ای (هر سه ماه یک بار) پیگیری می‌شود.
اگر شورای حکام، این قطعنامه ضدایرانی را تصویب کند، چه تاثیری را بر واکنش شورای امنیت متصور هستید؟ آیا روسیه و چین اجازه بازگشت تحریم‌ها را خواهند داد؟
سازوکار فعال‌سازی مکانیسم ماشه در شورای امنیت به گونه‌ای طراحی شده است که عملاً چین و روسیه را از هرگونه اقدام مؤثر برای جلوگیری از آن باز می‌دارد. برخلاف تصور رایج، وتوی چین و روسیه نه‌تنها نمی‌تواند مانع فعال‌سازی این مکانیسم شود، بلکه حتی می‌تواند به ضرر ایران تمام شود.
چراکه در قطعنامه ۲۲۳۱ و متن برجام تصریح شده است که در روز فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا در بند غروب (یعنی در روزی که دوره زمانی مشخص شده به پایان می‌رسد)، سوالی از اعضای برجام در شورای امنیت پرسیده می‌شود که آیا با ادامه تعلیق تحریم‌های ایران موافقید؟
نکته حائز اهمیت این است که سوال، ناظر بر «ادامه تعلیق» تحریم‌ها است. در این شرایط، هرگونه وتو از سوی هر یک از اعضا، به معنای مخالفت با ادامه تعلیق تحریم‌ها و در نتیجه، شاهد بازگشت تحریم‌ها به وضعیت پیشین خواهیم بود. تروئیکای اروپایی که خود به دنبال فعال‌سازی مکانیسم ماشه هستند، به خوبی می‌داند که در صورت وتوی چین و روسیه، تحریم‌ها علیه ایران احیا خواهد شد.
سوال مطرح شده در واقع این است: «آیا با تعلیق/لغو/برداشته شدن (Lift) تحریم‌های ایران برای پس از دوره ۱۰ ساله (که موقت بوده) موافقید؟» اگر عضوی این سوال را وتو کند، به این معناست که با لغو تحریم‌ها موافق نیست و خواهان ابقای تحریم‌ها است.
بنابراین، سازوکار مکانیسم ماشه به گونه‌ای طراحی شده که وتوی آن نه تنها به نفع ایران نیست، بلکه به ضرر آن تمام می‌شود. از این رو، چین و روسیه عملاً قادر به جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها علیه ایران از طریق این سازوکار نیستند. به همین دلیل است که گفته می‌شود فعال‌سازی مکانیسم ماشه به معنای بازگشت قطعی تمامی تحریم‌ها علیه ایران است، زیرا امکان جلوگیری از آن وجود ندارد.
با توجه به پیش‌نویس قطعنامه E3، چه اقدامات فوری و استراتژیکی از سوی ایران قابل انتظار است؟ احتمال فعال‌سازی مکانیسم ماشه چه تغییری در سیاست خارجی ایران خواهد داشت؟
ایران، پیش‌تر تهدید کرده بود در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، از NPT خارج خواهد شد. با توجه به توانمندی‌های کنونی هسته‌ای ایران، آیا خروج از NPT هنوز کافی هست یا نیازمند سیاست‌ورزی‌های بیشتری است؟ این سناریو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ایران دارای ابزارهای واکنش است؛ اما متاسفانه رویکرد اتخاذ شده از سوی ایران، واکنش‌هایش را برای کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا هزینه‌زا نکرده است. واکنش ایران به صورت بالقوه می‌تواند برای آمریکا و اروپا بسیار پرهزینه باشد، به ویژه خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یا همان NPT و حرکت به سمت تولید سلاح اتمی. اگر این تهدید برای اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها جدی تلقی شود، می‌تواند بازدارنده باشد و آن‌ها را وادار به انجام اقداماتی کند تا ایران را از این مسیر منصرف کنند.
با این حال، از آنجا که رویکرد اعلامی و رسمی ایران مبتنی بر حسن نیت، وفاداری و رعایت حقوق بین‌الملل بوده و بر نظارت و شفافیت در برنامه هسته‌ای‌اش تاکید داشته، این رویکرد هزینه‌ای برای طرف مقابل ایجاد نکرده است. ایران تهدیدهایی مبنی بر خروج از NPT مطرح می‌کند، اما رفتار این کشور در واکنش‌ها نشان داده که هیچ‌گاه واکنش تندی از خود نشان نداده است. این امر موجب می‌شود که طرف‌های مقابل با آسودگی خاطر به اقدامات خود ادامه دهند. به عنوان مثال، در حالی که حدود 130 بازرس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران حضور دارند، حتی اگر ایران نیمی از آن‌ها را اخراج کند یا برخی دوربین‌ها را مجدداً خاموش کند و سرعت غنی‌سازی را افزایش دهد، باز هم رفتار ایران نشان می‌دهد که تمایل دارد در مسیر اعمال حسن نیت باقی بماند.
به عنوان یک کارشناس امنیت ملی و مشاور سیاست خارجی، بارها اعلام کرده‌ام که ابزار چانه‌زنی و امتیازگیری برای ایران وجود دارد. همان‌طور که آمریکا به طور مداوم تهدید می‌کند که یا توافق می‌کنید یا با حمله نظامی، با بمباران و تحریم مواجه خواهید شد و اروپایی‌ها می‌گویند یا شروط ما را می‌پذیرید یا مکانیزم ماشه را فعال می‌کنیم، ما نیز باید اعلام کنیم که یا شما با ما توافق می‌کنید و شروط ما را می‌پذیرید یا ما به سمت تولید بمب اتمی حرکت خواهیم کرد. سیاستی که بر اساس آن اعلام کنیم که قصد ساخت بمب را نداریم، در 20 سال گذشته هیچ فایده‌ای برای ما نداشته و بسیار پرهزینه بوده است.
این موضوع، در صورتی که این ابزار امتیازگیری و تهدید جدی تلقی شود، طرف‌های مقابل را وادار به تجدید نظر در محاسبات خود می‌کند. اما از آنجا که واکنش‌های ما به اقدامات آن‌ها همواره محتاطانه و در سطحی پایین بوده، در طول 20 سال گذشته، چه در حملات، چه در قطعنامه‌ها و تحریم‌ها، و چه در خروج از برجام، واکنش‌های ما بسیار کم‌رنگ بوده است. این امر به طرف‌های مقابل اجازه داده تا به تدریج اقدامات خود را علیه ما انجام دهند.
بازرگان در انتها خاطرنشان کرد: بارها به آقای عراقچی نیز گفته‌ام و در نامه‌هایی به شورای عالی امنیت ملی نیز متذکر شده‌ام که اگر ایران واقعاً خواهان توافق است، باید تهدید به ساخت بمب اتم را به طور عملی، جدی و رسمی مطرح کند تا طرف مقابل را وادار به تعدیل شروط خود و رسیدن به یک توافق نماید. در حقیقت، باید قیمت غنی‌سازی را که قصد داریم به فروش برسانیم، افزایش دهیم. وقتی اعلام می‌کنیم که قصد ساخت بمب را نداریم، در واقع ارزش دارایی خود را پایین می‌آوریم و طرف مقابل نیز با قیمت کمتری با ما معامله می‌کند. ما نیز باید برای خودمان ارزش بیشتری قائل شویم تا بتوانیم به توافقی دست یابیم و برای آن‌ها هزینه ایجاد کنیم. در غیر این صورت، معتقدم آن‌ها از شروط حداکثری خود عقب‌نشینی نخواهند کرد و ما نیز به دلیل ملاحظات امنیت ملی و منافع ملی، نمی‌توانیم شروط حداکثری آن‌ها را بپذیریم.
پیش‌بینی بنده از دو سال پیش این بوده که مکانیزم ماشه فعال خواهد شد و نوشته‌ها و مصاحبه‌های من نیز گواه این امر است. هنوز هم بر این باورم که مکانیزم ماشه فعال خواهد شد. پس از فعال شدن مکانیزم ماشه، ایران مجدداً به فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد باز خواهد گشت و مجبور به انجام یک واکنش حداقلی خواهد شد. باور ندارم که از NPT خارج شویم، اما احتمالاً دسترسی‌ها را محدود خواهیم کرد، برخی دوربین‌ها را قطع می‌کنیم و سرعت غنی‌سازی را افزایش خواهیم داد. این اقدامات، دوباره به عنوان تهدیدی برای طرف مقابل تلقی می‌شود و آن‌ها را نگران می‌کند که ایران مجدداً به سمت تولید سلاح اتمی حرکت می‌کند و آستانه گریز هسته‌ای در حال کاهش است.
با توجه به تحولات منطقه‌ای، شواهد حاکی از آن است که احتمال وقوع اقداماتی در حوزه تأسیسات هسته‌ای ایران تا پایان سال ۱۴۰۴ وجود دارد. این اقدامات ممکن است با هماهنگی برخی کشورها انجام شود یا به صورت مستقل صورت گیرد. در صورت تحقق چنین سناریویی، این احتمال مطرح می‌شود که سیاست‌های ایران در قبال معاهده عدم اشاعه (NPT) دستخوش تغییر شود و مسیر تازه‌ای در حوزه فناوری هسته‌ای طی گردد. برخی ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که طی یک تا دو سال آینده، ایران ممکن است تصمیماتی در این حوزه اتخاذ کند که تأثیرات قابل‌توجهی بر روابط بین‌المللی داشته باشد.
انتهای پیام/
لینک کوتاه »
http://rajanews.com/node/385477
لینک کوتاه کپی شد
کلیدواژه ها »
