کرونا و شکل گیری کارتل اقتصادی در حوزه vod ها

اکران آنلاین فیلم سینمایی خروج، اتفاق جدید و مبارکی بود که کرونا زمینه‌اش را فراهم کرد؛ مثل بقیه چیزهایی که کرونا باعث و بانی‌اش بود؛ مثلا کلاس‌های درس مجازی، افزایش خرید و فروش‌های اینترنتی و حتی برگزاری جلسات دادگاه به صورت آنلاین و... همه از برکات این ویروس منحوس بود. اما عدم پیش بینی مقررات و قوانین لازم برای چنین شرایطی، باعث نابسامانی‌های زیادی شده. مثلا خیلی‌ها که موبایل هوشمند ندارند، نمی دانند برای تحصیل فرزندانشان باید چه کار بکنند. آموزش و پرورش هم این روزها پاسخ مشخصی برای این سوال ندارد.

اما نبود قوانین شفاف و لازم برای پدیده نوظهوری مثل vod ها، باعث شده که این روزها شاهد پیدایش کارتل‌های اقتصادی جدیدی در بازار شویم.

#کارتل شرکت‌هایی هستند که در یک رشتهٔ خاص فعالیت می‌کنند و با حفظ استقلال مالی و حقوقی خود با یکدیگر متحد می‌شوند و در مورد تقسیم بازار میان خود و حجم تولید و قیمت کالا با یکدیگر به توافق می‌رسند. هدف کارتل‌ها تسلط بر بازار یک کالای خاص از طریق تضعیف یا از بین بردن رقابت در بازار آن کالا توسط ایجاد انحصار است.

اتفاقی که دقیقا این روزها در ماجرای اکران فیلم سینمایی «خروج» دیده می شود. خروج اولین فیلم سینمایی است که به صورت آنلاین در دو پلتفرم فیلیو و نماوا اکران شد. اتفاقی که اعتراض و گلایه سایر فعالان حوزه vod را با خود به دنبال داشت.

آیو، لنز، تیوا، فام، شیما، فیلمگردی، فیلیمو و نماوا نام پلتفرم‌های گوناگون ایرانی است که هرکدام آرشیوی از بهترین فیلم‌های ایران و جهان شامل فیلم سینمایی، سریال، مستند و فیلم-تئاترهایی را در اختیار مخاطبان خود قرار داده‌اند. سرویس هایی که این روزها رقابت سنگینی میانشان برای جذب مخاطب بیشتر دیده می شود.

اما فیلیمو و نماوا که در ظاهر بیشترین رقابت را با هم داشتند حالا با هم متحد شده‌اند و امروز به شکلی مسیر برای دو شرکت هموار شده است که امکان رقابت برای دیگران نیز وجود ندارد و حتی اگر کسی هم سرمایه، هم نیروی انسانی و هم توانش را داشته باشد، نمی‌تواند وارد این حوزه رقابت شود زیرا آن دو شرکت توافقاتی در پشت پرده انجام داده‌اند که راه را برروی همه ببندند.¹

با این وجود محدود شدن اکران فیلم سینمایی خروج تنها به دو پلتفرم، آن‌هم در شرایطی که سایر سرویس‌ها، هم زیرساخت‌های لازم و کافی را داشته و هم به اکران آنلاین علاقه نشان داده‌اند، مصداق بارزی از ایجاد انحصار در بازار صوت و تصویر فراگیر می باشد. این درحالی است که از سال‌ها پیش کارشناسان بر لزوم رقابتی کردن حوزه اقتصاد به عنوان اصلی ‌ترین شرط برای کارایی اقتصادی تاکید کرده اند و از همین رو، با تغییر نگرش نسبت به اصل 44 قانون اساسی و ابلاغ سیاست‌ های کلّی این اصل، در اجرای بند (هـ) ماده 41 قانون برنامه چهارم، قانون «اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه و اجراء سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی» تصویب شده است.

طبق بند 12 ماده 1 قانون اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی «انحصار وضعیتی در بازار است که سهم یک یا چند بنگاه یا شرکت تولید‌کننده، خریدار و فروشنده از عرضه و تقاضای بازار به میزانی باشد که قدرت تعیین قیمت و یا مقدار را در بازار داشته باشد، یا ورود بنگاههای جدید به بازار یا خروج از آن با محدودیت مواجه باشد». بند 20 همین ماده نیز اخلال در رقابت را این گونه تعریف کرده است: «مواردی که موجب انحصار، احتکار، افساد در اقتصاد، اضرار به عموم، منتهی شدن به تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروههای خاص، کاهش مهارت و ابتکار در جامعه باشد».

این قانون در ماده 44 هرگونه تبانی از طریق قرارداد، توافق و یا تفاهم (اعم از کتبی، الکترونیکی، شفاهی و یا عملی) بین اشخاص که «تقسیم یا تسهیم بازار کالا یا خدمت بین دو یا چند شخص» را به دنبال داشته باشد به نحوی که نتیجه آن بتواند اخلال در رقابت باشد ممنوع اعلام کرده است.

همچنین در ماده 45 قانون اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم، قائل شدن شرایط تبعیض‌آمیز در معامله با اشخاص مختلف در وضعیت یکسان که منجر به اخلال در رقابت می‌‌شود ممنوع اعلام کرده است.

همه این‌ها نشان میدهد، اگرچه باید زمینه را برای فعالیت کسب و کارهای نوین و استفاده از فناوری‌های جدید فراهم کرد، اما نباید اجازه داد خلاءهای موجود در قوانین و مقررات باعث ایجاد انحصار در بازار شود و سایر فعالان از گردونه رقابت حذف شوند.

*عبدالجواد کنعانی- دانشجوی دکتری حقوق عمومی

1. مهدی کوهیان، نباید نمایش فیلم‌های سینمایی در اینترنت "انحصاری" باشد، ایلنا