«حوض نقاشی»؛ عاجز از نمايش يك سندرم ساده

وطن امروز: یکی از مشکلات عدیده سینماگران نسل سوم و چهارم که در حوزه سینمای اجتماعی مشغول فیلمسازی هستند این است که به جای اینکه آثارشان بازتاب معضلات اجتماعی باشد، به دام معضل‌نمایی می‌افتند و عمدتا با پیش‌فرض‌های غلط و با نگره‌های نه‌چندان مکاشفه‌نگر سراغ موضوعات اجتماعی می‌روند که تنها حاصلش گول زدن مخاطب سینما خواهد بود، پس یکی از دلایلی که بخشی از مخاطبان سینما را پس می‌زنند عدم اعتماد به طرح موضوعات در سینمای اجتماعی ایران است که بازتابی از رئالیسم اجتماعی جاری معاصر نیست. سینمای اجتماعی ایران اغلب دچار کفش میخ‌دار و پای لنگ است. در گونه‌های متفاوت سینمای اجتماعی رویکرد نه‌چندان مکاشفه‌نگر اجتماعی فیلمسازان، گرفتار کفش میخ‌دار پیش‌فرض‌های دراماتیک غلط در نسبت با جامعه کنونی است،

از سوی دیگر پای لنگ عصیان‌زدگی دراماتیک برای فراتر از واقعیت رفتن گرفتاری دیگر سینمای اجتماعی به شمار می‌رود. «حوض نقاشی» از آن دسته فیلم‌هایی است که به لنگی لحن و کفش میخ‌دار اتکا کردن بر یک ایده مرکزی غلط گرفتار است. پیرنگ داستانی حوض نقاشی تا پایان درام هیچگاه گسترده نمی‌شود و قامت داستانی فیلم تا پایان خمیده می‌ماند. حوض نقاشی یکی دیگر از فیلم‌های منوچهر محمدی (تهیه‌کننده)، ایده مرکزی روایی فوق‌العاده‌ای دارد اما همه جذابیت اثر به همان ایده مرکزی بازمی‌گردد و با گسترش کمرنگ پیرنگ و نیمچه حرکت درام در مسیر روایت و با ظاهر شدن پیش‌فرض‌های دراماتیک، صورت مساله غلطی از ابتدا در پیشگاه مخاطب قرار می‌گیرد. با توجه به ساحت فیلم که صورتی رئالیستی– اجتماعی دارد، پیش‌فرض‌های دراماتیک فیلم بویژه درباره ویژگی‌های شخصیت‌های اصلی (رضا (شهاب حسینی) و مریم (نگار جواهریان)) برمبنای واقع‌گرایی رئال نیست یا به قول مسعود فراستی «مماس با جامعه». اما ایراد وارده به حوض نقاشی فراتر از مماس بودن با جامعه است. اصولا خروجی‌های اخیر منوچهر محمدی هیچگاه با جامعه کنونی نسبتی نداشته و نخواهد داشت. بیچاره حوزه هنری که بیهوده پولش را در اختیار تهیه‌کننده‌ای قرار داده که بر اساس ایده‌های نه‌چندان پژوهشگرایانه فیلم‌هایی با بنیان‌های مستاصل و مبتذل می‌سازد.

نخستین مشکل فیلم حوض نقاشی به شیوه شخصیت‌پردازی اثر باز‌می‌‌گردد که مبنای منطقی و درستی ندارد و این اشکال گریبان کل درام را می‌گیرد. ایراد مورد نظر به هیچ‌وجه بنی‌اسرائیلی نیست چرا که فیلمنامه کاملا اتکایش به کنش و واکنش‌های شخصیت‌های فیلم بستگی نزدیک دارد. اساسا آنچه موجبات همذات‌پنداری با شخصیت‌ها را فراهم می‌آورد پرداخت منطقی شخصیت‌ها متناسب با نمونه‌های واقعی است. در فیلم حوض نقاشی به هیچ‌وجه مشخص نیست که 2 شخصیت اصلی گرفتار چه بیماری خاصی هستند. اینجاست که ضعف‌های اساسی درام، هویدا می‌شود حتی برخی منتقدان سینما هستند که درباره بیماری مریم و رضا اظهار‌نظر مستقیم نکرده‌اند و عمدتا پرسش‌ها معطوف حواشی نقد می‌شود و مشکل مهم، بیماری رضا و مریم، بر مخاطبان همچنان پوشیده است. در یک نگاه تطبیقی- سینمایی به این مهم پی خواهیم برد که بیماری مریم و رضا از جنس سندرم داون مثل فیلم «من سام هستم» (جسی نیلسون) نیست اما وامداری از شرایط شخصیت اصلی فیلم من سام هستم، در پرسوناژ مریم متجلی است، یعنی با اینکه بیماری رضا و مریم سندرم داون نیست اما رفتار پرسوناژ سم داوسون (شون پن) در مرتب کردن لوازم و ادواتش گرته مستقیمی است که از فیلم من سام هستم برداشته شده است. (اشاره به صحنه‌هایی که مریم دائما لوازم آشپزخانه را در یک ردیف می‌گذارد) مریم و رضا به بیماری مبهمی دچارند که ویژگی‌های شخصیتی آنها هیچ شباهتی با انواع سندرم‌های شناخته شده و بیماری خاصی از جنس زیرشاخه بیماری اوتیسم ندارد. یک بیماری «من درآوری» است که درباره آن کمترین پژوهش ممکن صورت نگرفته است اما در سراسر فیلم کنش‌ها و واکنش‌های این دو شخصیت همان‌طور که اشاره شده گاهی به سندرم‌های مختلف و گاهی به معلولیت ذهنی شباهت دارد. برای تفکیک معلولیت ذهنی و سندرم‌های رایج باید به فیلم «فارست گامپ‌» اشاره کرد که شخصیت اصلی فیلم به معلولیت ذهنی