آرایش غلیظ جنگ در شبه‌قاره هند/ با انهدام ۲ جنگنده هندی در پاکستان چهارمین جنگ بر سر منطقه کشمیر شکل می‌گیرد؟

به دنبال افزایش تنش‌ها، اوضاع در مرزهای زمینی نیز ملتهب شد و هند نیروهایش را در مرزهای غربی به حالت آماده باش درآورد. صبح چهارشنبه و پیش از آغاز درگیری‌های هوایی، نیروهای مرزی دو کشور مواضع یکدیگر را به وسیله توپخانه زیرآتش گرفتند. این حملات اما با فرارسیدن ظهر اوج گرفت و نیروی هوایی دو کشور در آسمان با یکدیگر درگیر شدند.

گروه بین الملل_رجانیوز: تنش‌های لفظی مقامات هندوستان و پاکستان علیه یکدیگر، دیروز (چهارشنبه) با ادعای ساقط کردن دو جنگنده هندی و دستگیری خلبان هندی توسط ارتش پاکستان، وارد فاز جدی‌تری شد. هند و پاکستان در هفت دهه‌ای که از استقلال‌شان می‌گذرد، سه بار جنگ نظامی و چندین درگیری نظامی داشته‌اند اما اکنون اگر درگیری‌ها منجر به جنگی نظامی شود، کشورهایی در برابر هم قرار می‌گیرند که دارای سلاح اتمی هستند. به همین خاطر هم با افزایش تنش‌ها بین هند و پاکستان، بسیاری از کشورهای جهان خواستار خویشتنداری اسلام‌آباد و دهلی نو شدند.

به گزارش رجانیوز به نقل از فرهیختگان، خبر افزایش درگیری‌ها در شبه‌قاره را صبح دیروز ژنرال «آصف غفور»، سخنگوی ارتش پاکستان اعلام کرد و گفت که کشورش دو جت جنگنده ارتش هند را سرنگون کرده است. به گزارش «یورونیوز» وی افزود: «این دو هواپیما در حریم هوایی این کشور پرواز می‌کردند.» به گفته او یکی از هواپیماهای هندی در خاک کشمیر تحت کنترل پاکستان و دیگری در کشمیر تحت کنترل هند سقوط کرده است. آصف غفور همچنین گفته که خلبان یکی از این دو جنگنده زنده مانده و به دست نیروهای پاکستانی اسیر شده است. وزارت امور خارجه پاکستان نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد این کشور به چند هدف «غیرنظامی» در خاک کشمیر تحت‌کنترل هند حمله کرده اما طوری این حملات را انجام داده که تلفات انسانی نداشته باشد.

این اقدامات ارتش پاکستان پس از آن صورت گرفت که نیروی هوایی هند سه‌شنبه با ۱۲ جنگنده میراژ ۲۰۰۰، سه پایگاه نظامی گروه تکفیری «جیش‌ محمد» را در منطقه بالاکوت، در داخل خاک پاکستان بمباران کرد. گروه «جیش‌ محمد» دوهفته پیش در یک عملیات انتحاری با خودرویی حامل بمب، کاروانی از نیروی‌های نظامی هند را در «پلوامه» کشمیر هدف قرار داد که در پی آن 44 نفر از نظامیان هندی کشته شدند. هند، سازمان اطلاعات پاکستان را مسئول این عملیات خوانده و اعلام کرده بود پاسخ این اقدامات را می‌دهد. در حمله سه‌شنبه ارتش هند، ۲۰۰ تا ۳۰۰ نیروی این گروه را کشته است. این تهاجم هند باعث گسترش بحران در کشمیر شد. به دنبال این حمله، «شاه محمود قریشی»، وزیر امور خارجه پاکستان اعلام کرد کشورش «پاسخ مناسبی» به این کار خواهد داد.

به دنبال این درگیری‌ها، پاکستان مدعی شد دو جنگنده هندی را هدف قرار داده و ساقط کرده است. بلافاصله پس از انتشار این خبر، شبکه «اِی‌ان‌آی» هند به نقل از منابعی در نیروی هوایی این کشور گزارش داد که «یک فروند جنگنده نیروی هوایی پاکستان پس از ورود به حریم هوایی هند هدف قرار گرفته و ساقط شده است.»

منابع ارتش هند مدعی شدند که لاشه هواپیما در منطقه‌ای از پاکستان افتاده و خلبان آن هم موفق شده است که پیش از سقوط خود را نجات دهد. برخی دیگر از منابع هندی هم ادعا کرده‌اند که پدافند هوایی پاکستان جنگنده خودی را هدف قرار داده و ساقط کرده است. پس از این انتشار این اخبار بود که وزارت خارجه هند با صدور بیانیه‌ای رسمی تایید کرد که یک جنگنده میگ-21 این کشور در درگیری‌های امروز با پاکستان سقوط کرده و خلبان آن مفقود شده است. این بیانیه همچنین اضافه می‌کند که ارتش هند توانسته یک جنگنده پاکستانی JF17 را صبح امروز سرنگون کند.

آسمان بدون هواپیمای پاکستان

گسترش درگیری هوایی دو کشور باعث لغو بسیاری از سفرها در دو کشور و به‌ویژه پاکستان شده است. در همین راستا شرکت هواپیمایی ویستارا هند اعلام کرد کلیه پروازهای خود از مبدا و به مقصد چهار فرودگاه آمریستار، سرینگر، چاندیگر و جامو را که در نزدیکی منطقه درگیری در شمال هند است، لغو کرده است. دلیل تعلیق این پروازها «محدودیت‌های پروازی» اعلام شده است. در پاکستان هم تصاویر نشان می‌دهد تمام پروازهای خارجی و داخلی به علت تنش با هند لغو شده و این کشور در حالت فوق‌العاده به سر می‌برد. شرکت‌های هوایی امارات و عربستان نیز پروازهای خود به پاکستان را به حالت تعلیق درآورده‌اند.

واکنش مقامات ۲ کشور به حملات

اظهارات مقامات دو کشور نشان می‌دهد که هیچ‌یک به دنبال گسترش درگیری نیستند. بعد از درگیری‌های دیروز، عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان در یک کنفرانس خبری که به صورت زنده از شبکه‌های خبری این کشور در حال پخش بود، حاضر و خواستار صلح با هند شد. عمران‌خان اعلام کرد: «به خاطر اتفاقی که دیروز پیش آمد متاسفم و اقدام امروز ارتش برای جلب اعتماد مردم در زمینه دفاع از کشور بود.»

عمران‌خان گفت: «به‌خوبی از آسیب‌های جنگ اطلاع داریم و فقط خواستیم ثابت کنیم قادر به دفاع از خود هستم اما هنوز هم برای آتش‌بس دیر نشده است.» نخست‌وزیر پاکستان در ادامه تاکید کرد: «آمریکا نتوانست ظرف 17 سال جنگ افغانستان را به نتیجه مطلوب برساند و هند هم نمی‌تواند بر طبل جنگ بکوبد اما در صورت ادامه تهدیدها پاکستان به‌خوبی می‌تواند از خود دفاع کند.» «سوشما سوراج»، وزیر امور خارجه هند نیز در اظهاراتی خواستار کاهش تنش‌ها شد. او در حاشیه نشست سه‌جانبه هند، چین و روسیه (RIC) در شهر «اوجان» چین اعلام کرد: «دهلی‌نو خواهان ادامه تنش با پاکستان نیست.» وی همچنین در ادامه از بمباران پایگاه‌های شبه‌نظامیان «لشکر طیبه» و «جیش محمد» در پاکستان دفاع و اعلام کرد این حمله یک اقدام پیشگیرانه بود.

نگرانی کشورها از جنگ اتمی

تمامی نبردهای دو کشور، در زمانی رخ داده که دو کشور به سلاح اتمی دست نیافته بودند. هند اولین بمب اتمی خود را در سال ۱۹۷۴ آزمایش کرد و پاکستان با تاخیر در سال ۱۹۹۸ به خانواده کشورهای دارای زرادخانه هسته‌ای پیوست. هند و پاکستان در سال 1999 که هر دو دارای سلاح اتمی بودند، در جنگ با یکدیگر درگیر شدند ولی هیچ‌کدام به‌طور رسمی اعلام جنگ نکردند. اکنون و با افزایش احتمال درگیری دوطرف، بازیگران جهانی به دنبال پیشگیری از افزایش تنش‌ها بین دو کشور و آغاز جنگی هسته‌ای هستند. ایران، آمریکا، انگلیس، چین، اتحادیه اروپا، روسیه، ترکیه و... از دوطرف درخواست خویشتن‌داری کرده‌اند.

ادامه جنگ در اقتصاد، سینما و ورزش

در سال‌های گذشته هنگامی که تنش بین هند و پاکستان بالا می‌گیرد، مناسبات دو کشور از بسیاری جهات لطمه می‌خورد. این تنش البته بیشتر به موضوع کشمیر و حوادث متعاقب آن باز می‌گردد. اکتبر 2016 (مهر 95) تشدید بحران میان دو کشور هند و پاکستان بر سر منطقه کشمیر که منجر به مرگ 19 سرباز هندی شد، وارد عرصه دیگری شد و تهیه‌کنندگان و توزیع‌کنندگان سینمای هند اعلام کردند که دیگر از بازیگران و عوامل پاکستانی در محصولات بالیوودی استفاده نخواهند کرد و این ممنوعیت تا زمانی ادامه خواهد داشت که روابط میان دو کشور به وضعیت عادی برگردد. پاکستانی‌ها نیز رویکردی مشابه در پیش گرفتند و در حرکتی تلافی‌جویانه اکران فیلم‌های بالیوودی را در سینماهای این کشور ممنوع اعلام کردند. به دنبال آن بسیاری از سینماها در مناطق مختلف پاکستان از جمله کراچی پوستر فیلم‌های بالیوودی را پایین کشیدند و به جای آن پوستر فیلم‌های پاکستانی و هالیوودی را جایگزین کردند. اختلافات به حدی جدی است که حتی محبوب‌ترین ورزش دو کشور یعنی کریکت هم از آن تاثیر گرفته است. سال 2017 فینال مسابقات بین‌المللی کریکت موسوم به جایزه قهرمانان بین هند و پاکستان برگزار شد. این مسابقه نه در خاک هند یا پاکستان، بلکه در لندن برگزار شد، زیرا بازیکنان دو کشور از مدتی قبل اعلام کرده بودند در زمین‌های طرف دیگر مسابقه نمی‌دهند. در اقتصاد هم رد این اختلافات مشهود است و مبادلات تجاری هند و پاکستان بسیار کمتر از مبادلات تجاری هندوستان با برخی کشورهای آفریقایی است.

تاثیرات اقتصادی

افزایش تنش دو کشور و پاسخ نظامی هند به آن، بازارهای این کشور را تحت تاثیر قرار داد. دیروز بیشتر سرمایه‌گذاران خارجی حاضر به سرمایه‌گذاری در بازار بورس بمبئی نشدند. این موضوع باعث سقوط بازار بورس این شهر شد. حتی برخی سرمایه‌گذاران خارجی در حال خارج کردن سرمایه خود از بورس بمبئی که در تیررس پاکستان قرار دارد، هستند. سه‌شنبه، بازار‌های بورس «سنسکس» و «نیفتی» هند 500 واحد سقوط کردند. از سوی دیگر قیمت دلار در هند به‌شدت افزایش یافته و بیشتر معاملات تجاری را متوقف کرده است. به‌طور کلی ادامه تنش‌ها تاثیر منفی روی اقتصاد هند دارد و همچنین صادرات و واردات این کشور را متوقف کرده است. شاید به همین دلیل است که هند نمی‌خواهد تنش‌ بین دو کشور، بیش از این ادامه داشته باشد.

زخم بی‌پایان

شاید هند و پاکستان بتوانند بر سر هر چیزی به توافق برسند، اما بر سر «کشمیر» نه. هیچ طرفی حاضر به کوتاه آمدن از موضع خود بر سر این منطقه نیست و حتی سخن گفتن از حل این مناقشه، خیانت غیرقابل گذشت به حساب می‌آید. به همین خاطر هیچ حزب و گروهی که به دنبال رای مردمی است، جرات و فرصت اعلام چنین موضوعی را ندارد. ماجرای کشمیر به آخرین ماه‌های حضور بریتانیا در مستعمره بزرگ هند بود. چند ماه پس از پایان سلطه بریتانیا بر هند در 15 آگوست 1947، تنها راه برای پایان دادن به نگرانی‌ها درباره اقلیت مسلمان‌نشین و بن‌بست به وجود آمده، موافقت با تقسیم هند به دو کشور مسلمان‌نشین و هندو بود. قرار بود سرزمین‌های مسلمان‌نشین به پاکستان و سرزمین‌های هندونشین به هند واگذار شود. بر همین اساس ایالات پنجاب و بنگال که وسعت زیادی از سرزمین هند را شامل می‌شدند از هند جدا شدند و پاکستان را تشکیل دادند.

اما در کشمیر که اکثریت مسلمان بودند، اتفاق دیگری افتاد و «هری سینگ، فرمانروای هندو این منطقه شخصا تصمیم گرفت سرزمین خود را در ختیار هند بگذارد. این اتفاق آتش نخستین جنگ بین پاکستان و هند را روشن کرد. یک سال بعد در سال 1949 بین دو کشور آتش‌بس برقرار شد و حدود یک‌سوم از سرزمین کشمیر، در تصرف پاکستان باقی ماند و هند نیز در سال ۱۹۵۴ انضمام رسمی بخش تحت کنترل خود - موسوم به جامو و کشمیر - را به خاک خود اعلام کرد. بخشی هم از این منطقه به چین رسید. در سال ۱۹۶۵، حملات ارتش پاکستان در خط آتش‌بس، واکنش نظامی هند و عبور نیروهای هندی از خط مرزی دو کشور در ناحیه لاهور پاکستان را به دنبال داشت. جنگ دوم نیز سرانجام با میانجیگری روسیه خاتمه یافت و در ژانویه سال ۱۹۶۶، رهبران وقت دو کشور در تاشکند، موافقتنامه‌ای را مبنی‌بر خروج نیروهای خود از خاک یکدیگر و تعهد به حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات دوجانبه امضا کردند. با این همه، بحران کشمیر و تیرگی روابط هند و پاکستان همچنان ادامه یافت تا اینکه جنگ سوم، در سال ۱۹۷۱ و به دنبال حمایت هند از شورش استقلال‌طلبان پاکستان شرقی در مقابل پاکستان اتفاق افتاد. پاکستان در این جنگ شکست خورد و بخشی از خاکش یعنی آنچه را امروز کشور مستقل بنگلادش نامیده می‌شود از دست داد. سومین درگیری دو کشور بر سر کشمیر به نزاع بر سر منطقه یخبندان سیاچن باز می‌گردد.

نیروهای نظامی هند و پاکستان به دنبال تصرف این منطقه استراتژیک بودند اما لو رفتن خرید لباس کوهنوردی برای ارتش پاکستان از انگلیس باعث شد هندی‌ها زودتر عملیات را آغاز کنند و روز ۱۳ آوریل ۱۹۸۴ به فاصله کوتاهی قبل از نیروهای نظامی پاکستان، ارتفاعات منطقه یخبندان سیاچن در کشمیر شمالی را فتح کنند و کنترل آن را به دست گیرند. عملیات‌های نظامی ارتش پاکستان برای بازپس‌گیری این مناطق ناکام ماند و دوطرف در سال 2003 بر سر آتش‌بس به توافق رسیدند اما این آتش‌بس‌ها هیچ‌گاه باعث کاهش اختلافات نشده است و دوطرف بر سر تصاحب کشمیر اختلافات گسترده‌ای دارند. هند و پاکستان البته بر سر موضوعاتی دیگر همچون موضوع آب، آزار و اذیت مردم مسلمان کشمیر و نفوذ در افغانستان اختلافاتی دارند ولی هیچ‌کدام به بزرگی اختلاف کشمیر نیست.