اگر اربعین در کربلا نیستید، بخوانید/ زیارت امام حسین از راه دور/ عاشقی به روایت کامل‌الزیارت

گروه معارف رجانیوز: اهمیت زیارت حضرت اباعبدالله الحسین در روایاتی با مضامین بسیار عالی ذکر شده به گونه‌ای که برخی از فقهاء، از این احادیث متواتر، «وجوب» فقهی زیارت امام حسین را حداقل یک بار در عمر، استنباط کرده‌اند.[1] ترك زيارت امام حسین، موجب نقص ايمان، عاقّ اهل بيت، محروميت از خير و كوتاه شدن عمر خواهد شد.

البته حضور سیل مشتاقان اباعبدالله الحسین در کربلای معلی و زیارت حضوری سیدالشهداء بویژه در موسم اربعین، رفتار برآمده از بصیرت سیاسی و البته زمان‌شناسی شیعیان است. و اصل در زیارت امام حسین، حضور مستقیم در حرم امام حسین و دعا در زیر گنبد مستجاب ایشان است[2]. اما اگر مقدور نیست، علاوه بر «نایب گرفتن» برای زیارت امام حسین[3]، در کتب معتبر نیز دستوراتی برای «زیارت امام حسین از راه دور» صادر شده است:

زیارت امام حسین از راه دور

و اما وظیفه کسانی که در روز اربعین، نمی‌توانند امام حسین را در کربلا و در کنار مرقد شریف ایشان، زیارت کنند، چیست؟ بسیار آسان است. زیرا یکی از امتیازات مذهب شیعه، سفینة النجاة بودن امام حسین، سبط النبی و قرة العین رسول می‌باشد. از اینرو، کشتی نجات سرور و سالار شهیدان، دستورالعمل‌های بسیار فراوانی دارد و به فراخور و اقتضای مخاطب، قابل انتخاب است و امامان معصوم در مناسبت‌های گوناگون، نسخه‌های متفاوتی را برای شیعیان تجویز کردند. از جمله، ادعیه آسانی «زیارت امام حسین از راه دور»، تا یاد و نام فرهنگ عاشورا و قیام امام حسین به هر مناسبتی در خاطره‌ها، ماندگار و جاودانه شود.

زیارت امام حسین بیش از 20 مرتبه در هر ماه

سدیر از اصحاب و راویان ملازم امام صادق، خاطره عجیبی را از دیدار با ایشان در کتاب معتبر الکافی نقل می‌کند. امام از وی می‌پرسد: آیا هر روز امام حسین را زیارت می‌کنید؟ سدیر از این سوال امام تعجب می‌کند از اینرو با قاطعیت می‌گوید: خیر. اما پاسخ امام صادق، شگفت‌آور است: «چقدر جفاکارید». تعجب سدیر بیشتر می‌شود و به امام توضیح می‌دهد که به دلیل دوری راه و مسافت، زیارت هر روز امام حسین مقدور نیست. اما امام صادق پاسخ وی را قانع‌کننده نمی‌بیند و می‌گوید:

یا سَدیرُ، تَزورُ قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام فی کلِّ یومٍ؟ قُلتُ: جُعِلتُ فِداک! لا، قالَ: فَما أجفاکم! قالَ: فَتَزورونَه فی کلِّ جُمعَه؟ قُلتُ: لا. قالَ: فَتَزورونَه فی کلِّ شَهرٍ؟ قُلتُ: لا. قالَ: فَتَزورونَه فی کلِّ سَنَه؟ قُلتُ: قَد یکونُ ذلِک. قالَ: یا سَدیرُ، ما أجفاکم لِلحُسَینِ علیه السلام! أما عَلِمتَ أنَّ للّه عَزَّ وجَلَّ ألفَی ألفِ مَلَک شُعثٍ غُبرٍ یبکونَ ویزورونَ لا یفتُرونَ، وما عَلَیک یا سَدیرُ أن تَزورَ قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام فی کلِّ جُمعَه خَمسَ مَرّاتٍ وفی کلِّ یومٍ مَرَّه؟ قُلتُ: جُعِلتُ فِداک! إنَّ بَینَنا وبَینَه فَراسِخَ کثیرَه. فَقالَ لی: اصعَد فَوقَ سَطحِک، ثُمَّ تَلتَفِتُ یمنَه ویسرَه، ثُمَّ تَرفَعُ رَأسَک إلَى السَّماءِ، ثُمَّ انحو نَحوَ القَبرِ، وتَقولُ: السَّلامُ عَلَیک یا أبا عَبدِاللّه، السَّلامُ عَلَیک و رَحمَه اللّه و بَرَکاتُه، تُکتَبُ لَک زَورَه، وَالزَّورَه حُجَّه وعُمرَه. قالَ سَدیرٌ: فَرُبَّما فَعَلتُ فِی الشَّهرِ أکثَرَ مِن عِشرینَ مَرَّه.[4]

الکافى کلینی: «اى سَدیر! قبر حسین علیه السلام را در هر روز، زیارت مى‏‌کنى؟». گفتم: فدایت شوم، نه! فرمود: «چه قدر جفاکارید!». فرمود: «او را هفته‌‏اى یک بار، زیارت مى‏‌کنید؟». گفتم: نه. فرمود: «در هر ماه، چه طور؟». گفتم: نه. فرمود: «در هر سال، چه؟». گفتم: گاه، چنین مى‏‌شود. فرمود: «اى سَدیر! چه قدر به حسین علیه السلام جفا مى‏‌کنید! آیا نمى‌‏دانى که خداى عزوجل، دو هزار هزار فرشته پریشان غبارآلود دارد که مى‏‌گِریند و زیارت مى‏‌کنند و خسته نمى‌‏شوند. چه مى‌‏شود اى سَدیر که قبر حسین علیه‌السلام را در هر هفته، پنج بار و در هر روز، یک بار، زیارت کنى؟». گفتم: فدایت شوم! میان ما و او فرسنگ‏‌ها راه است. امام علیه السلام به من فرمود: «به بالاى بام خانه‌‏ات برو. سپس به راست و چپ، توجّه کن و آن گاه، سرت را به سوى آسمان، بالا ببر و به سوى قبر حسین علیه السلام (سمت راست قبله) رو کن و بگو:" السَّلامُ عَلَیک یا أبا عَبدِاللّه، السَّلامُ عَلَیک و رَحمَه اللّه و بَرَکاتُه: سلام بر تو، اى ابا عبداللّه! سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد!". برایت، یک زیارت نوشته مى‌‏شود و زیارتی که معادل یک حج و عمره است». پس از آن گاهی در یک ماه، بیش از بیست بار، این دستورالعمل امام صادق را به انجام مى‌‏رساندم.

عاشقی به روایت کلینی

مجلس گرم و باصفای شیعیان، آن هم در محضر امام صادق، چقدر باصفاتر است. یونس از همه بزرگ‌تر است و عمری را در خدمت به مکتب اهل‌بیت، سپری کرده است. بقیه به احترام وی، ساکت می‌شوند و او شروع به سوال از امام می‌کند: ما مشتاق امام حسین‌ایم. فراوان به یاد مصائب عاشورا هستیم. اشک در چشمانمان حلقه می‌زند. در اینگونه مواقع، چه بگوییم:

كُنْتُ أَنَا وَ يُونُسُ بْنُ ظَبْيَانَ وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ أَبُو سَلَمَةَ السَّرَّاجُ جُلُوساً عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ وَ كَانَ الْمُتَكَلِّمُ مِنَّا يُونُسَ وَ كَانَ أَكْبَرَنَا سِنّاً فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنِّي كَثِيراً مَا أَذْكُرُ الْحُسَيْنَ فَأَيَّ شَيْ‏ءٍ أَقُولُ فَقَالَ قُلْ: «صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ» تُعِيدُ ذَلِكَ ثَلَاثاً فَإِنَّ السَّلَامَ يَصِلُ إِلَيْهِ مِنْ قَرِيبٍ وَ مِنْ بَعِيد.[5]

الکافى کلینی: به نقل از حسین بن ثُوَیر: من و یونس بن ظَبیان، مُفضّل و ابو سَلَمه سَرّاج، نزد امام صادق علیه السلام نشسته بودیم و یونس که از همه ما مسن‏تر بود، سخنگوی‌مان بود. او به امام صادق علیه السلام گفت: فدایت شوم! ... من امام حسین علیه السلام را خیلى یاد مى‏‌کنم. چه چیزى بگویم؟ فرمود: بگو: «صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِاللَّهِ» سه بار، این ذکر را مى‏گویى که سلام از دور و نزدیک، به امام حسین مى‌‏رسد.

عاشقی به روایت کامل الزیارات

البته اگر قرار است حق عاشقی را بهتر اداء کنید، کامل الزیارات، ادب عاشقی را کامل‌تر بیان می‌کند؛ راوی می‌گوید بر امام صادق وارد شدم و گروهى از یاران امام نیز دور ایشان حلقه زده بودند. ناگهان امام رو به من کرد و فرمود: «ابا عبداللّه الحسین را چند مرتبه در هر ماه، زیارت مى‏کنى؟». چه حکمتی است در این پرسش. سرافکنده و شرمسار پاسخ دادم: مقدور نیست در هر ماه. امام فرمود: «پس در هر دو ماه، چه؟». باز پاسخ‌ام منفی بود. فرمود: «در هر سال چه‌طور؟». بیشتر خجل و شرمسار شدم پاسخ‌ام این‌بار سکوت بود. فرمود: چه قدر بر امام حسین جفا مى‌‏کنید:

ألا أدُلُّکم عَلى زِیارَه مَقبولَه و إن بَعُدَ النّائی؟ قالَ: فَکیفَ أزورُه یابنَ رَسولِ ‏اللّه؟ قالَ: اغتَسِل یومَ الجُمُعَه أو أی یومٍ شِئتَ، وَالبَس أطهرَ ثِیابِک، وَ اصعَد إلى أعلى مَوضِعٍ فی دارِک أوِ الصَّحراءِ، وَ استَقبِلِ القِبلَه بِوَجهک بَعدَما تَبَینَ أنَّ القَبرَ هناک، یقولُ اللّه تَبارَک وتَعالى: «فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْه اللَّه» ثُمَّ تَقولُ:

کامل الزیارات: امام صادق فرمود: «آیا شما را به زیارتى مقبول، راهنمایى کنم، حتّى اگر زیارت از راه دور باشد؟». راوی گفت: چگونه او را زیارت کنم، اى فرزند پیامبر خدا؟ فرمود: «روز جمعه، یا هر روزى که خواستى، غسل کن و پاک‏ترین جامه‏‌هایت را بپوش و به بالاترین جاى خانه‏‌ات یا بیابان برو و پس از آن که سمت قبر برایت روشن شد، رو به قبله کن که خداوند تبارک و تعالى مى‌‏فرماید: «به هر کجا رو کنید، خدا، آن جاست». سپس این دعا را برای زیارت امام حسین از راه دور بخوان:

السَّلامُ عَلَیک یا مَولای وَ ابنَ مَولای و سَیدی وَ ابنَ سَیدی، السَّلامُ عَلَیک یا مَولای یا قَتیلُ ابنَ القَتیلِ الشَّهیدُ ابنَ الشَّهیدِ، السَّلامُ عَلَیک و رَحمَه اللّه وبَرَکاتُه. أنَا زائِرُک یابنَ رَسولِ اللّه بِقَلبی و لِسانی و جَوارحِی، و إن لَم أزُرک بِنَفسی وَ المُشاهدَه لِقُبَّتِک. فَعَلَیک السَّلامُ یا وارِثَ آدَمَ صَفوَه اللّه، و وارِثَ نوحٍ نَبِی اللّه، و وارِثَ إبراهیمَ خَلیلِ اللّه، و وارِثَ موسى کلیمِ اللّه، و وارِثَ عیسى روحِ اللّه، و وارِثَ مُحَمَّدٍ حَبیبِ اللّه و نَبِیه و رَسولِه، و وارِثَ عَلِی أمیرِ المُؤمِنینَ وَصِی رَسولِ اللّه و خَلیفَتِه، و وارِثَ الحَسَنِ بنِ عَلِی وَصِی أمیرِ المُؤمِنینَ، لَعَنَ اللّه قاتِلیک، و جَدَّدَ عَلَیهمُ العَذابَ فی هذِه السّاعَه و فی کلِّ ساعَه. أنَا یا سَیدی مُتَقَرِّبٌ إلَى اللّه جَلَّ وعَزَّ و إلى جَدِّک رَسولِ اللّه، و إلى أبیک أمیرِ المُؤمِنینَ، و إلى أخیک الحَسَنِ، و إلَیک یا مَولای، فَعَلَیک السَّلامُ و رَحمَه اللّه و بَرَکاتُه بِزِیارَتی لَک بِقَلبی و لِسانی و جَمیعِ جَوارِحی، فَکن یا سَیدی شَفیعی لِقَبولِ ذلِک مِنّی، و أنَا بِالبَراءَه مِن أعدائِک وَ اللَّعنَه لَهم و عَلَیهم أتَقَرَّبُ بِذلِک إلَى اللّه و إلَیکم أجمَعینَ، فَعَلَیک صَلَواتُ اللّه و رِضوانُه و رَحمَتُه.

سلام بر تو، اى مولا و فرزند مولاى من و سَرور و فرزند سَرور من! سلام بر تو، اى مولاى من، اى کشته شده فرزند کشته شده! شهید فرزند شهید! سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد! من، زائر تو هستم اى فرزند پیامبر خدا با دل و زبان و اعضایم، هر چند خودم، نزد تو نیامده‌‏ام و گنبدت را نمى‌‏بینم. بر تو سلام، اى وارث آدم، برگزیده خدا، و وارث نوح، پیامبر خدا، و وارث ابراهیم، خلیل خدا، و وارث موسى، هم‏سخن خدا، و وارث عیسى، روح خدا، و وارث محمّد، حبیب خدا و پیامبر و فرستاده‏‌اش، و وارث على، امیر مؤمنان، وصىّ پیامبر خدا و جانشینش، و وارث حسن بن على، وصىّ امیر مؤمنان! خداوند، قاتلانت را بکشد و اکنون و همیشه، عذابشان را تجدید کند. من اى سَرورم، به خداى جلیل عزیز، و به جدّت، فرستاده خدا، به پدرت امیر مؤمنان، برادرت حسن، و به تو اى مولاى من تقرّب مى‌‏جویم. سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد! من، تو را اى سَرورم با دل و زبان و همه اعضایم، زیارت مى‌‏کنم و از تو مى‌‏خواهم‏ که شفیع من در پذیرش این زیارت باشى. من با بیزارى جستن از دشمنانت و لعنت خواستن بر ایشان، به خدا و همه شما تقرّب مى‏‌جویم. بر تو، درودها و خشنودى و رحمت خدا باد.

آن گاه، اندکى به سمت چپ حرکت می‌کنی و رو به قبر على‌اکبر (فرزند امام حسین) مى‌‏کنى که نزد پاهاى پدرش است و مانند آن که براى پدرش به جا آوردى بر او سلام مى‌‏دهى (دعای فوق را برای حضرت علی‌اکبر هم تکرار می‌‌کنید).

سپس آنچه را از امور دین یا دنیایت که دوست دارى، در دعایت از خدا بخواه (بسیار دعا کن و حاجت بخواه)

پس از آن، چهار رکعت نماز (دو نماز دو رکعتى) مى‏خوانى که نماز زیارت (هشت، شش، چهار و یا دو رکعت) است و بهتر از همه، نماز هشت رکعتى است. سپس به سوى قبر اباعبداللّه الحسین علیه السلام و رو به قبله، مى‏‌گویى:

أنَا مُوَدِّعُک یا مَولای وَ ابنَ مَولای، و یا سَیدی وَ ابنَ سَیدی، و مُوَدِّعُک یا سَیدی وَ ابنَ سَیدی یا عَلِی بنَ الحُسَینِ، و مُوَدِّعُکم یا ساداتی یا مَعاشِرَ الشُّهداءِ، فَعَلَیکم سَلامُ اللّه و رَحمَتُه و رِضوانُه و بَرَکاتُه.[6]

اى مولاى من و فرزند مولاى من! اى سَرور من و فرزند سَرور من! با تو وداع مى‌‏کنم، و اى سَرور من و فرزند سَرور من، على اکبر! با تو نیز وداع مى‏‌کنم. اى سَروران من! اى شهیدان! با شما هم وداع مى‌‏کنم. بر شما سلام و رحمت و خشنودى و برکات خدا باد.

البته اهل‌بیت برای افرادی که توان حضور در کربلا و زیارت امام حسین مقدور نیست، مختص «روز عاشورا» نیز دستورالعمل خاصی فرمودند که در ادامه بیان خواهد شد.

شبیه‌سازی پیاده‌روی اربعین

و اما برای افرادی که به هر دلیلی مقدور نیست به سفر اربعین و زیارت امام حسین بروند، آیا پیاده‌روی در شهر محل اقامت (شبیه سازی ‌پیاده‌روی اربعین) و یا اقامه عزا برای امام حسین در شهر محل سکونت، از نظر شرعی امکان‌پذیر است؟ درباره شبیه‌سازی پیاده‌روی، نیاز به دقت‌نظر و تامل فقهی است[7] لکن اقامه عزا برای کسانی که توان حضور در زیارت امام حسین را ندارند، به امید رجاء و ثواب و از باب تعظیم شعائر الهی به صورت تجمع اجتماعی، امکان‌پذیر است و حتی مستند حدیثی نیز برای آن وجود دارد.

ابن قولویه در کتاب کامل الزیارات، به گفتگوی یکی از شیعیان با امام صادق اشاره می‌کند که وی به دلیل خوف جانی و خطر قتل، به دلیل حضور نواصب (دشمنان)، زیارت امام حسین برای وی مقدور نیست اما امام صادق، راه دیگری را برای اقامه عزا در محل زندگی و منطقه سکونت‌اش، به وی پیشنهاد می‌کند:

قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ يَا مِسْمَعُ أَنْتَ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ أَ مَا تَأْتِي قَبْرَ الْحُسَيْنِ قُلْتُ لَا أَنَا رَجُلٌ مَشْهُورٌ عِنْدَ أَهْلِ الْبَصْرَةِ وَ عِنْدَنَا مَنْ يَتَّبِعُ هَوَى هَذَا الْخَلِيفَةِ وَ عَدُوُّنَا كَثِيرٌ مِنْ أَهْلِ القَبَائِلِ مِنَ النُّصَّابِ وَ غَيْرِهِمْ وَ لَسْتُ آمَنُهُمْ أَنْ يَرْفَعُوا حَالِي عِنْدَ وُلْدِ سُلَيْمَانَ فَيُمَثِّلُونَ بِي قَالَ لِي أَ فَمَا تَذْكُرُ مَا صُنِعَ بِهِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَتَجْزَعُ قُلْتُ إِي وَ اللَّهِ وَ أَسْتَعْبِرُ لِذَلِكَ حَتَّى يَرَى أَهْلِي أَثَرَ ذَلِكَ عَلَيَّ فَأَمْتَنِعُ مِنَ الطَّعَامِ حَتَّى يَسْتَبِينَ ذَلِكَ فِي وَجْهِي قَالَ رَحِمَ اللَّهُ دَمْعَتَكَ- أَمَا إِنَّكَ مِنَ الَّذِينَ يُعَدُّونَ مِنْ أَهْلِ الْجَزَعِ لَنَا وَ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا وَ يَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا وَ يَخَافُونَ لِخَوْفِنَا وَ يَأْمَنُونَ إِذَا أَمِنَّا أَمَا إِنَّكَ سَتَرَى عِنْدَ مَوْتِكَ حُضُورَ آبَائِي لَكَ- وَ وَصِيَّتَهُمْ مَلَكَ الْمَوْتِ بِكَ وَ مَا يَلْقَوْنَكَ بِهِ مِنَ الْبِشَارَةِ أَفْضَلُ وَ لَمَلَكُ الْمَوْتِ أَرَقُّ عَلَيْكَ وَ أَشَدُّ رَحْمَةً لَكَ مِنَ الْأُمِّ الشَّفِيقَةِ عَلَى وَلَدِهَا.[8]

کامل الزیارات: امام صادق عليه السلام به من فرمود: «اى مِسمَع! تو عراقى هستى. آيا كنار قبر حسين عليه السلام مى‏‌روى؟». گفتم: نه، من فرد شناخته‌‏شده‌‏اى در ميان مردم بصره هستم و در اطراف ما كسانى هستند كه هوادار خلفاء هستند و دشمنان ما هم در ميان این قبايلِ ناصبى، زيادند. من از آنان در امان نيستم كه وضعيتم را پيش پسر سليمان، گزارش كنند و مرا به كشتن بدهند. امام صادق به من فرمود: «پس آيا از آنچه با حسين عليه السلام شد، ياد مى‌‏كنى؟». گفتم: آرى، ياد مى‏‌كنم. فرمود: «جزع و بى‌‏تابى هم مى‌‏كنى؟». گفتم: آرى، به خدا و براى آن، اشك هم مى‏‌ريزم، تا جايى كه خانواده‌‏ام اثر جزع و فزع را در من مى‏‌بينند و از غذا خوردن، باز مى‌‏مانم، تا جايى كه در چهره‌‏ام نمايان مى‏‌شود. امام صادق فرمود: «خداوند بر اشكت، رحمت فرستد! تو از كسانى هستى كه از شيون كنندگان بر مصائب ما به شمار مى‌‏آيند؛ كسانى كه با شادى ما، شادى مى‏كنند و با اندوه ما، اندوهگين مى‌‏شوند و از نگرانى ما، نگران مى‏‌شوند و از امنيت ما، امنيت دارند. تو هنگام مرگت، حضور پدرانم را در نزدت خواهى ديد و آنان به فرشته مرگ، سفارش تو را مى‏‌كنند و مژده‌‏هايى كه آنان به تو مى‏دهند، برتر است و فرشته مرگ، بر تو مهربان‏تر و باشفقت‏‌تر از مادرِ مهربان بر فرزندش خواهد بود».

*مصطفی امیری، دانش آموخته حوزه علمیه قم